Parite Nedir?

Parite, sermaye piyasalarında faaliyet gösteren her kesimden kişileri ve kurumları ilgilendiren kavramlardan biridir. Bir ülkenin bir başka ülke para birimi karşısında değerini ifade etmek için kullanılan parite, yatırımlarda ve uluslararası ticarette oldukça işlevsel bir gösterim şeklidir. 

Parite nedir, nasıl hesaplanır?

Ekonomi ve piyasa terimlerinden biri olan parite kelimesi sözlük anlamı olarak iki ülke parasının karşılıklı değeri olarak ifade edebiliriz. Ülkelerin para birimlerinin birbirleri ile kıyaslanmasını sağlayan parite, matematiğin temel işlemlerinden oranlama yöntemi ile oluşturulur. Böylece, bir ülkenin para biriminin bir başka ülke para birimi karşısındaki değerine ulaşılır. 

Örneğin; 1 İsviçre Frangı’nın 1 Japon Yeni karşısındaki değerini öğrenmek için İsviçre Frangı/Japon Yeni paritesine bakmanız ya da hesaplamanız yeterlidir. Finansal piyasalarda işlem kolaylığı ve hız kazanılması adına pariteler ülke para birimlerinin uluslararası harf kodları ile gösterilir. İsviçre Frangı/Japon Yeni örneğimizde parite gösterimi CHF/JPY şeklindedir. Bazı platformlarda iki para birimi arasında “-” (CHF-JPY) işareti ya da herhangi bir işaret olmadan (CHFJPY) şeklinde gösterimiyle de karşılaşabilirsiniz. Ancak en yaygın parite gösterimi iki para biriminin kısaltmalarının yan yana ve aralarında bir işaret olmadan yazıldığı (EURUSD, CHFJPY, USDTYR gibi) formasyonudur.

Paritede birinci ve ikinci para birimi nedir?

Oldukça basit bir matematiksel işlem olmasına karşın pariteyi oluşturulan para birimlerinin yerleri ve yorumlanmasında bazen kafalar karışabiliyor. Parite okunurken gösterimde yer alan ilk para birimine baz para birimi denirken; ikinci para birimi de gösterimdeki karşıt para birimidir. 

Bu sıralamaya göre okunurken ilk para biriminden 1 birim karşılığında ikinci para biriminden kaç birim alınabileceğini ifade eder. Hesaplarken de ikinci para birimi yani karşıt para birimi oranlama işleminin payında yer alır. Birinci para birimi yani baz para ise paydaya yerleştirilir. Bir başka ifadeyle parite hesaplanırken ikinci para birimi birinci para birimine bölünür. 

Bir örnekle parite hesabını çok daha rahat anlayabilirsiniz. Örneğin 10 Euronun (EUR) 6 ABD Dolarına (USD) el değiştirdiği bir piyasada her iki para birimi için de parite hesabı yapalım. Mevcut piyasada EURUSD paritesi için ikinci para birimi/birinci para birimi formülünden hareketle 6/10 yani 0,6 sonucuna ulaşılır. Böylece bu piyasada EURUSD paritesi 0,6 seviyesindedir. Parite yorumlanırken 1 euro karşılığında 0,6 dolar alınabildiği sonucu çıkar. 

Aynı örnekte paritenin tersi olan USDEUR için de değerleri formüle yerleştirdiğimizde 1,66(10/6)  sonucu çıkar. USDEUR paritesinin yorumu ise 1 Dolar karşılığında 1,66 Euro alınabileceği şeklindedir. 

Daha detaylı bilgi almak için forex nedir içeriğimizi inceleyebilirsiniz.

Parite nasıl kullanılır?

Bu örnekten de anlaşılacağı üzere pariteler yer değiştirdiğinde çok farklı matematiksel anlamda farklı sonuçlara ulaşılır. Şimdi parite ne işe yarar bir örnekle açıklamaya çalışalım. Parite, elinizdeki para birimini bir başka para birimine çevirirken hesaplama yapmanızı sağlar. Öncelikle elinizdeki para birimini çevirmek istediğiniz para birimini belirlemelisiniz. İşlem kolaylığı açısından elinizdeki para birimi, kullanacağınız paritede ya da paritenin dönüştürülmüş gösteriminde (EURUSD ya da USDEUR) birinci para birimi olmalı. Örneğin 100 USD bakiyeniz var ve EUR olarak değiştirmek istiyorsunuz. Bu durumda EURUSD paritesinin matematiksel yöntemlerle dönüştürülmüş versiyonu olan USDEUR gösterimi sizin için en kolay hesap yapabileceğiniz formasyondur. Yukarıdaki örnekteki 1,66 değerini baz alırsak 100 USD ile (100×1,66) 166 EUR satın alabilirsiniz.

Bu aşamada önemli bir hatırlatma yapmakta fayda var. Matematiksel olarak işlem yaparken her parite ve dönüştürülmüş gösteriminden (EURUSD ya da USDEUR) gitseniz aynı sonuca ulaşırsınız. Sadece baz aldığınız parite değeri için para birimlerinin hangisinin birinci ya da ikinci sırada olduğunun karıştırmaması yeterlidir.

Parite çeşitleri nelerdir?

Günümüz finansal piyasalarında, iki ülke para biriminin kıyaslandığı birçok farklı parite mevcuttur. İki ülke para biriminin takaslanacağı, işlem yapılacağı her durumda bir parite değeri söz konusudur. Paritenin çeşitleri ise hesaplama yapılırken kullanılan ülkelerin para birimlerinin gücüne ve yaratılan işlem hacimlerine göre belirlenir. En yaygın parite çeşitleri majör ve minör paritedir. 

Majör parite ve minör parite nedir? 

İşlem hacimlerine göre, sınıflandırılan parite türlerinden biri olan majör parite işlem hacmi en yüksek para birimleri ile hesaplanan paritelerdir. Minör parite ise çok sık işlem geçmeyen ve işlem hacimleri daha düşük paritelerdir.

Majör ve minör pariteler işlem hacimlerine göre sınıflandırılmasına karşın; bu iki parite için eşik değer net değildir. Her bir finansal kurum, araştırma şirketi ya da piyasa oyuncusu için majör ve minör parite sınıflandırılması farklı olabilir. Özetle; minör ve majör parite kavramları kuralları yazılı olmayan göreceli kavramlardır. 

Herkesin bildiği ve ilk akla gelen parite olarak Euro/Dolar (EURUSD) majör parite örneğidir. EURUSD dışında ABD Doları/Japon Yeni (USDJPY), İngiliz Sterlini/ABD Doları (GBPUSD) de majör parite olarak kabul edilir. 

Miinör olarak kabul gören paritelere örnekler ise Euro/İngiliz Sterlini (EURGBP), İngiliz Sterlini/Japon Yeni (GBPJPY), Euro/Avustralya Doları (EURAUD) gibi para birimleri sayılabilir.

Egzotik parite nedir?

Minör ve majör parite çeşitleri dışında kalan para birimlerine ise egzotik parite denir. Egzotik parite, küresel piyasalarda arbitraj ya da yatırım amaçlı olarak çok tercih edilmediği para birimleridir. Örnek olarak, Meksika Pezosu (USDMXN), Güney Afrika Randı (USDZAR), Güney Kore Wonu (USDKRW) sayılabilir. Egzotik pariteler, forex yatırımcıları dışında daha çok iki ülke arasında ve yerel işlemlerde, ticaret yapabilme amacıyla kullanılır. Ancak, egzotik paritelerin çok ender kullanılan bir parite olduğunu söyleyebiliriz. Yerel ülkelerde ticaret genellikle tüm dünyada kabul görmüş olan ABD Doları, Euro, Sterlin gibi para birimleri üzerinden gerçekleştiriliyor. 

Pariteyi etkileyen faktörler nelerdir?

• Parite, matematiksel bir oran hesabı olduğu için pay ve paydasındaki değerlerininin değişimine göre farklı değerler alır. Parite hesabının pay ve paydasındaki ülkelerin para birimlerinin değer kaybetmesi veya değerinin artması pariteyi hareket ettirir. 
• Parite değişimleri, iki para biriminden birinin değerinin artmasıyla ya da diğerinin değerinin düşmesiyle olabileceği gibi; iki para biriminin de aynı yönde hareket ettiği durumlarda yönün şiddetine göre şekillenir. 
• Parite oran hesabında paydada yer alan birinci para birimi; payda yer alan ikinci para biriminden daha fazla yükselirse parite geriler. Birinci para birimi ikinci para biriminden daha az yükselirse parite artar.
• Pariteyi etkileyen faktörlerin başında söz konusu iki ülkenin para biriminin değeridir. Para birimlerinin değeri de öncelikli olarak o ülke ekonomisiyle ilişkilidir.  
• Ülke ekonomilerinde olduğu gibi küresel piyasalardaki, dönemsel ya da yapısal sorunlar veya anlık gelişmeler pariteyi etkileyen unsurlar arasındadır. 
• Pariteyi etkileyen bir diğer faktör ise arbitraj işlemlerinde yaratılan işlem hacmidir. İşlem hacimleri arttıkça parite için oynaklık ihtimali azalırken; işlem hacminin düşük olduğu paritelerde anlık büyük değişimler söz konusu olabilir. 

EURUSD paritesi neden önemlidir?

Küresel piyasalarda sayısız parite söz konusuyken bunlar içinden EURUSD paritesi en çok merak edilen paritedir. EURUSD paritesinin önemi dünya ekonomisinde söz sahibi olan iki süper güç olan ABD ve Avrupa’nın para birimlerinden üretilmiş olmasıdır. 

Öyle ki; EURUSD paritesi ABD ile Avrupa arasındaki finansal rekabetin skor tabelası olarak da görülebilir. Paritenin düşmesi ya da yükselmesi ABD ile Avrupa ekonomisini, ticari faaliyetleri doğrudan etkilediği gibi bazen de iki coğrafya arasındaki diğer ekonomik gelişmelerden etkilenir. Özetle EURUSD paritesi hem ekonomileri etkileyen hem de etkilenen bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Sayfalar dolusu anlatılabilecek, akademik makalelere konu olabilecek EURUSD paritesinin önemi hususunda net olan bir başka konu ise yüksek hacimlerdir. Küresel ekonomide en yüksek işlem hacmine sahip olan parite olan EURUSD, oluşan hacim nedeniyle yıllardır yüksek oynaklıkların yaşanmadığı bir paritedir. Sadece büyük krizler, küresel sorunlar ve finansal kriz dönemlerinde sert düşüşler gözlemlenir.